Söylem analizi: Tanım, tür ve örnekleri
Arkadaşınızla bir market kasiyeriyle konuştuğunuz gibi konuşmadığınızı ya da ailenizle iletişiminizin yabancılarla iletişiminizden farklı olduğunu bilirsiniz. Söylem alanı, bağlam ve insan ilişkileri olarak bu durumlarla ilgilenir.
Kullandığınız dil sizden izler taşır ve kimliğinizi yansıtır ancak bu dil kullanım süreci çoğunlukla bilinçaltında kendini gösterir. İşte bu noktada söylem analizi, söylemler dünyasını keşfetmeniz için size yardım elini uzatır.
Söylem analizi nedir?
Söylem analizi (SA), çeşitli araştırma yöntemlerini kullanarak dilin nasıl bir sosyal bağlamda kullanıldığını inceleyen bir analiz türüdür.
İnsanlar farklı diller kullanır ve farklı sosyal ortamlarda farklı sözcük dağarcıklarına göre konuşurlar. Bu, yalnızca söylemi oluşturmakla kalmaz aynı zamanda sosyal ilişkileri düzenleyerek kültürü de şekillendirir. Bu nedenle, söylem analizi sadece cümleleri veya ifadeleri incelemez; aynı zamanda dilin yapısal sürecini ve dil kullanımını da açıklamaya çalışır.
Söylem analizi türleri
Söylem analizi, iletişime ve dil kullanımına odaklanma açısından farklı yöntemler içerir. Bunlardan en yaygın olanları birlikte inceleyelim:
Söylem analizi türleri
Metin analizi
Metin analizi, söylemin yazılı kısmını inceler. Genellikle yazılı metinlerin dil özelliklerini tanımlamak için kullanılsa da herhangi bir konuşmanın transkriptini de inceleyebilirsiniz. Bu yöntemle araştırmacılar, herhangi bir metindeki kelime seçimlerini, ifade tarzını, ifadelerin ve deyimlerin kullanımını, resmi veya gayri resmi dil kullanımını ve kültürel yansımaları ortaya çıkarabilirler.
Eleştirel söylem analizi (ESA)
Eleştirel söylem analizinin odak noktası, güç ilişkilerinin inşasında dil kullanımıdır. Sosyal düzenin dile yansıması ve bu sosyal değişkenleri anlamak için neler yapılabileceği ile ilgilenir. Öğretmenlerin öğrencilere, patronların çalışanlarına, politikacıların halka yönelik dil kullanımının incelenmesi buna örnek olarak verilebilir.
Sohbet analizi
Bu analiz günlük konuşmaları inceler. Konuşma sıklığınız, ne kadar çok vücut dilini kullandığınız veya ne kadar çok göz teması kurduğunuz gibi birçok faktör dikkate alınır. Tüm bunlar iletişimin seyrini ve sosyal ilişkilerin inşasını belirleyen önemli faktörlerdir.
Pragmatik analiz
Pragmatik, dilbilimin bir dalı olarak dilin bağlam içinde incelenmesidir. Kelimeleri basitçe incelemek yerine, gerçek dünyadaki anlamları ve mesajları boyutlarıyla birlikte incelenir. Örneğin, birinin adını kızarak söylemek ile birinin adını sevinçle haykırmak, kelimenin gerçek anlamında aynı anlama gelen ancak pragmatik anlamda farklı sonuçlar doğuran iki durumdur.
Söylem analizi nasıl kullanılır?
Söylem analizi yapabileceğiniz birçok yöntem vardır ancak herhangi bir analizde olduğu gibi analizin iki aşaması vardır: veri toplama, yani ilk aşama, ve veri değerlendirme, yani analiz aşaması.
İlk aşamalar
Öncelikle, araştırmanın amaçı ve kapsamı belirlenir. Bu, toplanacak veriler ve seçilecek metodolojiler için temel oluşturur. Temeliniz sağlam ise üzerine inşa ettiğiniz yapı da sağlam olacaktır.
Bu aşamada, araştırma sorununuza en uygun kaynağı bulmalısınız. Sosyal medya gönderileri, kullanıcı yorumları, haber makaleleri, bilimsel makaleler, röportajlar veya anketler iyi bilinen nitel veri kaynaklarıdır. Ancak yine de bu seçenekler rastgele seçilmemelidir. Her sosyal medya mecrası veya gazete aynı değildir ve araştırma hedeflerinize uygun olmayabilir. Bu ortamları ve metinleri kimlerin kullandığı gibi faktörler de incelenmelidir.
Son olarak, topladığınız verileri analiz için hazır hale getirmelisiniz. Analizinizi bilgisayarda gerçekleştirecekseniz ve verileriniz basılı bir kopyaysa, bunları elektronik kopyaya dönüştürmeniz gerekecektir.
Analiz aşamaları
Verilerinizi tanıyın. Veri, basit olmaktan uzaktır; arka planında birçok sosyal, kültürel ve tarihsel faktör vardır. Bu, dilin kullanımını, seçimini, kaynağını ve hedefini değiştirir.
Metnin yapısını analiz edin. Metni özetleyin ve ana kavramları belirleyin. Anlamı oluşturan unsurları ayıklayın ve kodlamaya başlayın. Bunun için metni iyi okumanız ve hiçbir şeyin gözden kaçmaması için yeniden düzenlemeniz gerekecektir.
Her şey hazır olduğuna göre artık söylem ifadelerini anlamalısınız. Analiz, bir ifadenin doğruluğu, tutarlılığı, tarzı, tonu vb. gibi birçok özelliği dikkate alınarak yapılır. Söylem analizi, konuşmanın genel özelliklerini ve durumsal yapısını belirleyerek tamamlanır. Sonrasında yorumlama kısmına geçilir.
Söylem analizi ne zaman kullanılmalıdır?
Söylem analizi, hangi araştırma alanında olduğunuza bağlı olarak farklı ihtiyaçlar doğurabilir. Çünkü dilbilim, sosyoloji, psikoloji ve eğitim gibi birçok farklı alan bulunmaktadır. Ancak genel olarak söylem analizinin ne zaman kullanılması gerektiği sorulursa, aşağıdaki durumlardan söz edilebilir:
- Dilin güç ilişkilerini nasıl ortaya koyduğunu anlamak
- Dilin toplumsal kimlik oluşturmada etkisini anlamak
- Dilin kültürel aktarımını incelemek
- Dilin yapısını ve bu yapının temellerini açıklamak
- Müşteriler, çalışanlar, öğrenciler gibi grupları dil kullanımlarını analiz ederek daha iyi anlamak
- Farklı dil kullanımlarının amaçlarını ortaya çıkarmak
Söylem analizi yaklaşımları
Söylem analizi, iki temel yöntem ve bunların alt dalları olarak incelenebilir. İlk yöntem dil kullanımı ile ilgilenirken, ikinci yöntem sosyo-kültürel çalışmalarla ilgilenir.
- Yapısalcılık: Adından da anlaşılacağı gibi bir metinde dilin yapısını ve biçimini incelemeye yardımcı olan bir yaklaşımdır. Metni inceler ve onu dilbilgisi kuralları, söz dizimi ve anlambilim gibi alanlarda açıklar.
- Sosyodilbilim: Dilin sosyal boyutuyla ilgilenir. Genellikle güç hiyerarşisi, toplumsal normlar, tabular ve kimlik gibi konuları araştırmak isteyen araştırmacılar tarafından tercih edilir.
Söylem analizi örneği
Örneğin, bir politikacı bir seçim mitinginde konuşuyor. Konuşmada, seçmenlerine ekonomiden bahsediyor. Bu sözler vergi düzenlemeleri, fabrika açılışları ve iş yaratmayı içeriyor. Politikacı ikna edici bir dille konuşuyor, basit ifadeler yerine retorik kullanıyor. Sık sık karşı örnekler sunuyor ve rakiplerini eleştiriyor.
Bu politik konuşmada bir dil analizi yapmak istiyorsanız:
- Politikacının bir konuşmasını seçin ve detaylı bir şekilde transkript edin. Tonu, vurguyu ve duraklamalarını tanımlayın.
- Kelime seçimlerini ve cümle yapılarını inceleyin. Örneğin, çok fazla soru cümlesi kullanmış ve "gelişme" ve "gelecek" temalı kelimeleri aşırı vurgulamış olabilir.
- Ardından, politikacının görüşlerini, bağlı olduğu partinin ideolojisini ve hedef kitleyi dikkate alarak bağlamı anlamaya çalışın.
- Politikacının dil kullanımının yanı sıra, dil ile nasıl güç ilişkileri kurduğuna dair dilbilimsel tutumuna bakarak da inceleme yapabilirsiniz.
- Son olarak, politikacının iletişimini ve konuşmalarının etkinliğini yorumlayabilir ve halkın onun hakkındaki görüşlerine veya konuşmalarının seçim sonuçları üzerindeki etkisine dair çıkarımlar yapabilirsiniz.
Söylem analizinin avantajları
Söylem analizinin faydaları, kullanım amacınıza göre değişebilir ancak genel olarak faydaları şunlardır:
- İçerik analizi ve metin analizi gibi birçok nitel analize destek olur.
- Kelimelerin, ifadelerin ve cümlelerin altında yatan anlamları ortaya çıkarır.
- İnsani ve sosyal bilimlerde birçok uzmanlık alanıyla disiplinlerarası bir çalışma ortamı sağlar.
- Kültürel, sosyal ve ekonomik boyutlarda güç dinamiklerini anlamanızı sağlar.
- Herhangi bir söylem veya metnin temalarını, desenlerini ve aralarındaki ilişkileri ortaya çıkarabilir.
Söylem analizi hakkında sıkça sorulan sorular
Söylem analiziyle ilgili soruların yanıtlarını okumak için sıkça sorular sorulara göz atabilirsiniz.
Örneğin, sağ ve sol partilerin bir seçim beyannamesine ilişkin yorumlarının televizyon ekranlarına veya haber başlıklarına nasıl yansıdığını incelemek bir söylem analizidir.
Herhangi bir nitel araştırmada kullanılan dört ana söylem analizi türü; metinsel analiz, konuşma analizi, eleştirel söylem analizi ve pragmatik analizdir.
Söylem analizi çeşitli kuramsal çerçeveler içinde değerlendirilir. Bunlar arasında yapısalcılık, dilbilimsel, eleştirel ve pragmatik teoriler yer alır. Yapısalcılık, dil ve dil kullanımındaki yapıları tanımlamaya odaklanır. Dilbilim ise dilin sosyal boyutunu ve kişilerarası ilişkileri inceler.
Eleştirel teori ise söylemdeki güç hiyerarşisini ve sosyal eşitsizlikleri ortaya çıkarır. Son olarak pragmatik teoriler, iletişimin sağlanmasında veya uygulanmasında bağlamın ve deneyimlerin rolünü keşfetmeyi amaçlar. Sonuç olarak bu teoriler iletişimin karmaşık yapısını anlamaya ve basitleştirmeye yardımcı olur.
Kimlik, bağlam ve güç unsurları söylem analizinin temel kavramlarıdır.
Kimlik: Söylediğiniz şey sizin kimliğinizdir. Bir kişi hakkında yorum yaparken, öncelikle ne söylediği ve bunu nasıl söylediği ile ilgilenirsiniz. Bu nedenle söylem analizi bireylerin ve grupların kimliğini incelemek için kullanılır.
Bağlam: Dilin ne zaman, nerede, kiminle, neden ve hangi anlamda kullanıldığı bağlamı oluşturur. Bu da cümleleri basitçe incelemenin zorluğunu beraberinde getirir. Söylem analizi, bağlamın önemini ve işlevini inceleyerek buna yardımcı olur.
Güç: Söylemin bir diğer boyutu da toplumsal güç ilişkileridir. İnsanların yaş, konum ve sosyo-ekonomik statü gibi bazı sosyal faktörlere bağlı olarak farklı diller kullandıkları bir gerçektir. Söylem analizi bu sosyal tutumu tanımlamaya ve anlamaya yardımcı olur.
Söylem analizi, özellikle 1950'lerde Zellig Harris tarafından dilbilimde popüler hale getirilen bir konudur. Konuşma düzenini betimleyerek insan dilinin sırlarını ortaya çıkarmayı amaçlar. Aynı zamanda disiplinler arası bir çalışma alanı olarak sosyal bilimler arasında bir köprü görevi görür.
Söylem analizinin temel amacı, derin ve yüzeysel dil kullanım yapılarını sistematik olarak incelemek ve anlamaktır. İletişimin ve konuşmanın sosyal yapılarını bağlamlar ve anlam ilişkileri içinde inceler. Dilin özelliklerinin insanlar ve kültürler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu anlamaya çalışır.
Son sözler
Bu makale söylem analizine giriş yapmak ve konu hakkında detaylı bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaçla giriş bölümünde öncelikle söylem analizinin tanımı yapılmıştır. Ardından araştırmada kullanabileceğiniz türlerden bahsedilmiştir.
Daha sonra söylem analizini kullanma yöntemi adım adım anlatılmıştır. Analize ne zaman ihtiyaç duyabileceğiniz başka bir başlıkta açıklanmıştır. Ayrıca, söylem analizinde iki ana yaklaşım sunulmuştur. Son olarak, söylem analizi örnekleri ve avantajları açıklanmıştır. Böylece makale birçok faydalı noktaya değinmiş ve araştırmada söylem analizi hakkında bilgi sahibi olmanızı sağlamıştır.
Atakan tarih, sosyoloji ve psikoloji gibi çeşitli alanları araştırmayı sever. Bildiği diller arasında İngilizce ve Korece bulunmaktadır. Veri analizi, veri tipleri ve yöntemleri konularında uzmanlığı bulunmaktadır.
Google Sheets yapılacaklar listesi: Nasıl kullanılır ve düzenlenir?
Microsoft Forms ile bir çalışan memnuniyet anketi nasıl oluşturulur?
